NAJKRÓTSZA fykjJ
I NAJŁATWIEJSZA
STEN06RAFJA POLSKA
(STENOTACHYGRAFJA)
DLA SAMOUKÓW
nadająca się do wszystkich języków. '
Opracował
RLEKSRNDER JÓZEF WIŚNIAKOWSKI.
• Mm
WARSZAWA 1917.
NAKŁAD I WŁASNOŚĆ KSIĘGARNI I. RZEPECKIEGO
NOWY-ŚWIAT >& 9.
Geprtft und freigegeben durch die Kais. Deutsche Presseabtetlung.
Warschau, den 22/X 1*16. T. *5 3165. Dr. JSft 58.
DRUK. W. PIEKARNIAKA, WARSZAWA, OKÓLNIK 5a (za Cyrkiem).
Stenograf ja — znaczy po grecka „zwięzłe
pismo" a Tachygrafj a — „szybkie pismo", zatem
„Stenotachygrafja oznacza: zwięzłe, szybkie
pismo. Pismu takiemu nadawano i inne nazwy
jak np. Brachygrafja, Okygrafja, Fonografja,
Lacografja itp. wszystkie jednak te nazwy
obejmowały systemy, dążące do skrócenia zwy-
czajnego pisma, za pomocą uproszczeń gra-
ficznych.
Ktokolwiek zna dokładnie jakiś język, mo-
że sam sobie stworzyć własny system takiego
skrótopisma, a najlepszym tego dowodem, że
w samych Niemczech ogłoszono drukiem prze-
szło 170 systemów, nie licząc kilkudziesięciu
projektów mających reformować niektóre z tych
systemów a drukowanych tylko w pismach spe-
cjalnych, oraz ciągle jeszcze ukazujących się
nowych prac w tym kierunku. Z całej tej
jednak pokaźnej liczby, wyróżniono i zastoso-
wano w praktyce tylko systemy następujących
autorów: Gabelsbergera, Stolzego, przerobione-
go przez Schreya a następnie przez Schmol-
— 4 —
zcgo pod nazwą systemu „Stolze-Schrey" —
Rollera, powstałego z pracy ftrendsa a następ-
nie jeszcze przerobionego przez B-ci Kunow-
skich i nareszcie najmniej rozpowszechniony
system "Weltena.
Z tych wyróżnionych na zachodzie syste-
mów, opracowano w języka polskim 15 po-
dręczników, między którymi znajdają się i 3
systemy geometryczne, wzorowane na podręcz-
nikach francuskich i angielskich: Blanca, La
Vallada, Coulon Thevenota, Couen de Prepeana,
Taylora, Pitmana i innych. Te 3 ostatnie wy- .
dane w latach od 1858—1866 obecnie są jaż
zupełnie wycofane z użycia.
Nie mam zamiaru krytykować prac na-
szych autorów, ale nie mogę się powstrzymać
od zaznaczenia, że wielu z nich obarcza pamięć
uczących się nadmierną liczbą znaków graficz-
nych, odtwarzających: znaczniki, zrostki, pier-
wiastki, końcówki, przybranki itp. dodatki i wy-
jątki, utrudniające poznanie tej ze wszechmiar
pożytecznej umiejętności.
Skróty, po za alfabetem, niezawodnie śą
potrzebne, ale liczba ich winna być ograniczo-
na do minimum, gdyż każdy stenograf zasto-
suje w praktyce potrzebne mu skróty i swoje
znaki zapamięta łatwiej, aniżeli proponowane
przez różne systemy. Trzeba więc tylko wska-
zać zasadnicze podstawy danego systemu —
— 5 —
a te polegają na najmniejszej ilości znaków
i podobieństwie ich do liter alfabetu, za po-
mocą których odtwarzamy dźwięki danego
języka.
W celu uproszczenia pisma, stenografja
posiłkuje się jednym tylko alfabetem, mającym
jednakowe znaki dla dużych i małych liter.
V stenogramach nie trzymamy się ściśle za-
sad ortograficznych, odtwarzając dźwięki po-
dobne jednakowymi znakami np. ch = h, rz=ż,
sz, s = z i tp. Wogóle znakami odtwarzamy
dźwięki — nie litery, gdyż piszemy to co sły-
szymy, nie wchodząc w prawidłowość pisowni.
Słowem, stenografja jest pismem fonetycznem.
Idzie więc tylko o to, ażeby znaki graficzne
były łatwe do wykonania, łatwe do zapamię-
tania i o ile możności kreślone za pomocą
najmniejszej ilości poruszeń ręki.
Taki właśnie w przybliżeniu system,
opracował w ostatnich czasach stenograf par-
lamentarny Jan Dahms i nazwał go dla odróż-
nienia od innych Stenotachygrafją.
Towarzystwo stenotachygraficzne w Lipsku
zapewnia, że do wyuczenia się tego systemu
wystarcza 10 godzin, podczas gdy na system
Stolze-Schreya trzeba zużyć minimum 20 go-
dzin a na system Gabelsberyera 50 — 60 go-
dzin. Rozumie się że ta liczba godzin ozna-
cza przyswojenie sobie zasad teoretycznych
— 6 —
danego systemu, nie zaś biegłość, gdyż ta za-
wisła jest od indywidualnego uzdolnienia uczą-
cego się. Zasady teoretyczne niniejszego syste-
mu są tak nieliczne, że pewien nawyk w kreśle-
niu można posiąść już w kilka godzin, co nie
oznacza jednakże możności stosowania takiego,
dość powolnego zresztą kreślenia do praktycz-
nych celów. I trudno byłoby się nawet po-
godzić z myślą, ażeby kilkogodzinna praca mo-
gła zastąpić, dłuższy czas, potrzebny na wyro-
bienie sobie wprawy, niezbędnej do odtwarza-
nia mowy. — Zresztą zbyt szybka nauka nie
utrwala się dostatecznie w pamięci. Nabycie
biegłości pożądanej t. j. możności kreślenia
od 120 — 180 wyrazów na minutę, osią-
gamy jedynie za pomocą ćwiczeń praktycz-
nych, czyli, kreślenia i odczytywania wyrazów,
zdań i całych okresów. Z początku trzeba
odtwarzać stenograficznie jakikolwiek tekst
z książek — a dopiero po nabyciu pewnej
sprawności, stenografować pod dyktando lub
odtwarzać mowy.
Nie można żadnego systemu z jednego
języka przełożyć na inny język, ale można
z każdego istniejącego systemu, stosować do
swojej metody to, co się istotnie okazuje prak-
tycznem i na tej właśnie podstawie powstał
niniejszy:
Podręcznik stenotachygraficzny.
1. Dla wszystkich znaków graficznych
trzeba określić wymiar, licząc za podstawę wy-
sokość jednostopniową. Wysokość ta w niniej-
szym podręczniku wynosi 4 milimetry.
Uwaga. Uczący się winni rozpoczynać
ćwiczenia graficzne miękiem piórem na pa-
pierze kratkowanym, nie krępując się wy-
miarem kratki, ale wówczas ten wymiar
jednej kratki będzie właśnie wysokością je-
dnostopniową.
2. Figury stenograficzne w niniejszym
podręczniku mają wysokość V*, 1 i 2 stop-
niową. Bywają wprawdzie w niektórych pod-
ręcznikach jeszcze t% 2 1 /j i 3 stopniowe ale
taka obfitość wymiarów, stanowi duże utru-
dnienie w praktyce, poprzestajemy więc na stu-
sunku figur: 2: 4: 8 milimetrów i ten wymiar
nie zaś linja podstawowa decyduje o znacze-
niu znaków.
We wszystkich niemal systemach stenogra-
ficznych, znaki kreślone są na, nad lub pod
linją podstawową i w każdem umiejscowieniu
mają inne znaczenie; jeżeli więc stenogram
pisany jest na papierze nielinjowanym trudno
jest, zwłaszcza stenografom początkującym,
uchwycić właściwy stosunek do linji podstawo-
— 8 —
wej — a tcm samem określić znaczenie figury
graficznej. Trudność tę system niniejszy usu-
wa doszczętnie.
3. Kształty figar stenograficznych dadzą
się podzielić na 10 zasadniczych typów a mia-
nowicie: l) figary z kropką 2) figary z kółkiem
3) figary z pętelką 4) figary z częścią koła lab
owala 5) figary z linji prostych 6) figary za-
gięte w prawą stronę 7) figary zagięte w lewą
stronę 8) figary zagięte w obie strony 9) figary
z linją wężykowatą i 10) figary kombinowane
ze wszystkich powyższych typów.
NB. Wzory znaków stenograficznych po-
mieszczone są w części II obejmującej Przy-
kłady.
4. Wszystkie litery alfabetu posiadają wy-
miar jednostopniowy i piszą się z góry na dół
bez nacisku. Dwie tylko litery tj. p i s lepiej
jest czasem pisać z dołu ku górze, zaś t koń-
cowe, tylko z dołu ku górze kreślić można.
5. Wszystkie samogłoski tj. a. e. i. o. u.
y, mogą być symbolizowane tj. przedstawione
domyślnie za pomocą nacisku, zmiany wymia-
ru lub dodania odpowiedniego znaczka na po-
przedzającej samogłoskę spółgłosce, a miano-
wicie: a symbolizujemy naciskając poprzedza-
jącą spółgłoskę jednostopniową np. ba. ca,
da i tp. e symbolizujemy zmniejszając poprze-
— 9 —
dzającą spółgłoskę do V* stopniowego wymia-
ru bez naciska np. fe, ge, he i tp., i symboli-
zujemy naciskając zmniejszoną, do połowy po-
przedzającą spółgłoskę np. ♦ki, li, mi i tp.
o symbolizujemy powiększając poprzedzającą
spółgłoskę do 2 stopniowego wymiaru bez na-
ciska np. lo, ło, mo i tp., 6 i u symbolizuje-
my naciskając powiększoną do 2 stopniowego
wymiaru poprzedzającą spółgłoskę np. no, po,
ru. su i tp., y symbolizujemy, dodając do po-
przedzającej jednostopniowej spółgłoski pętelkę
na dole np. ty, wy, zy i tp. Wszystkie te sa-
mogłoski, użyte na początku wyrazu lub syla-
by, kreślimy ich znakami alfabetycznymi.
6. Samogłoski nosowe ą i ą symbolizu-
jemy dodając ogonek wężykowaty do poprze-
dzającej spółgłoski, symbolizującej a lub e np.
bą, dą, cę. gę i tp.
7. Oprócz alfabetu są jeszcze dźwięki
połączonych liter, częściej w języku polskim
używanych, gdyż od każdego z nich rozpoczy-
na się namniej 100 wyrazów i dlatego warto
dla tych dźwięków mieć znaki skrócone, przy-
pominające jednak zbliżonym kształtem litery
z których się składają a mianowicie br, gr. kl,
kr, ob, od, pl, pr, prz, sk, sp, st, tr, ws, wz.
Aożna też grupy spółgłoskowe łączyć
w ten sposób, że jedna będzie stać u góry,
— 10 —
draga a dołu byleby to łączenie nie zatracało
kształtu liter np. ck. sk, sch, kw, i tp. Że zaś
w tym systemie nie symbolizujemy znaków za
pomocą opuszczania ich pod linję podstawową,
możemy całe wyrazy pisać w kierunku piono-
wym zamiast w poziomym o ile to okaże się
wygodniejszem bez ujmy dla wymiaru znaków
np. gra, skakać, kwestarz.
8. Znaki tworzące wyraz łączymy za
pomocą kreski cienkiej, która nie wyobraża
żadnego dźwięku, jeżeli zaś kreska ta ma wy-
obrażać literę e wówczas trzeba ją zaopatzyć
na środku długości w zagięcie np. bieda,
kobieta.
9. Przy łączeniu znaków w wyrazy, zwła-
szcza w prędkiem piśmie może wypaść potrze-
ba utworzenia z łącznika pętelki, otóż taka
pętelka nie posiada dźwięku, również jak po-
wyższy łącznik kreskowy. Nie utrudni to od-
czytywania stenogramu, gdyż pętelka używana
jest tylko jako dźwięk w literze b lub / albo
w symbolizowanej samogłosce y np. gruda,
słota, ślepy.
10. Jeżeli symbolizacja naciskowa odnosi
się do spółgłósek złożonych z 2-ch części, lub
grupy spółgłosek, wystarcza pogrubienie jed-
nej, którejkolwiek części np. ba. da, ku, mu,
pa, tu, wi. za.
— li-
11. Jeżeli wypadnie zmiękczyć spółgło-
skę, której nie miękczy samogłoska / dodaje-
my do niej u dołu ogonek wężykowaty np. stać,
dłoń, Staś, weź i tp.
12. Znaczniki i skróty oprócz niezbęd-
nych końcówek, trzeba tworzyć z części mowy
nieodmiennych, wielozgłoskowych, częściej uży-
wanych i utworzone umieć na pamięć, jeżeli
chcemy oszczędzić sobie czasu i roboty przy
prędkiem piśmie. Wzory takich skrótów pomie-
szczone są alfabetycznie w przykładach.
13. Przy zbiegu dwuch samogłosek, moż-
na jedną z nich zsymbolizować na ogólnej za-
sadzie symbolizacji samogłosek tj. tak. jak gdyby
pierwsza z nich była spółgłoską a mianowicie:
aa odtwarzamy przez zgrubienie pierwszego a
ae „ „ zmiejszenie do V* litery a itp.
13. Ogólna zasada skrótów polega na
tern. ażeby w znakach odtwarzać najznamien-
niejsze dźwięki, z których przy odczytywaniu
stenogramu możnaby się było domyślić wyrazu
zwłaszcza wielozgłoskowego a nawet całego
zdania. Końcówki deklinacyjne, konjugacyjne
i rodzajowe przeważnie opuszczamy, poprze-
stając na jednej, najlepiej podmiotowej, gdyż
reszty można się domyślić na podstawie skład-
ni zgody lub rządu. Przysłowia lub znane
aforyzmy można znaczyć tylko początkowymi
wyrazami a resztę zastępować znakiem =
Skróty są najzupełniej dowolne i każdy
stenograf najłatwiejsze dla siebie zastosuje.
15. Licżby najwygodniej pisać cyframi
arabskiemi a obce języki ich dźwiękami, z któ-
rych stenograf, znający dany język odtworzy
właściwą pisownię.
Stenotachygrafji każdy może się nauczyć
sam według niniejszego podręcznika a rozpo-
cząć naukę najlepiej od kilkakrotnego przepi-
sania przykładów na papierze kratkowanym.
Rutor. którego adres posiada wydawca,
chętnie udziela wyjaśnień w godzinach od 5—7
po południu.
PRZYKŁADY.
P-fi, Q**- t Jj drĄ, t 'frgyn**, f. ę, 7:j s-j
h 6, < lut >-- £ct t \ U--- *~,S*£ SJ l=t*r s.-j^
f) J:l 9*<* SJZ *e> £* '4 t p ~ -- £ / w jt /et//** *
Śi£Jt > -ALFABET
(., CA * % <*: Cy, 4* ct. dk* £>*y, /-- T. f-
£ fi* J t J t , <ju X J ą t, T*e t <m * Z. k .
t 4 ■- / \,^-- O. U,p.-fiui- 9, \jU?,*z*S~
' i < **'^"*MH> z -- L hJ,-*, ź-L^,
, GOL - f olei * </, /rćc&CC - &^ /rtiAWUł. - 1/1,
Ózt* * ti t z^rut^ l/J ^OArva , Xl f _ Je s 6/ u r t c/i ę
\, ^ =_f**Ji X~ nera \\ iZo^Jc X/> t ty = ^ ,
nu
rtc
Ja /ioxy e* /co±uv (fjtaP^ftóffa - ^//^ Aoi/h źóUt-i tz. :
O
^x^r/^ jLtUrycasim ^ / / / Uy c~-~ SJt*<vw w yłv~j4
- (/I / 'ty / l nyi^Jirś t '*—'jAn> s C^^y? J^jsći rrt/rr* : ,
T^AAH JtTHrt ***** C
1 7 y
/4^tr f*Z~x) >Łc***. cbrfY^ <&4tf*f!u Jc++*n yyr ^» '*
■BN;
